Η πανδημία αποτέλεσε ένα τεράστιο “καμπανάκι” για ολόκληρη την υφήλιο, μια υφήλιο τραγικά ανέτοιμη για μια απειλή τέτοιου είδους, παρά τις συνεχόμενες προειδοποιήσεις των ειδικών. Τώρα φαίνεται να έχουμε αφήσει την πανδημία πίσω μας και η ζωή να επιστρέφει στα γνωστά προ-πανδημικά επίπεδα. Η γνώση μας για τον ιό SARS-CoV-2 είναι πλέον επαρκής, τα εμβόλια και οι θεραπείες υπάρχουν και είναι προσβάσιμες σε όλους, ενώ η θνησιμότητα έχει πέσει κατά πολύ. Τώρα θα πρέπει να φροντίσουμε έτσι ώστε οι υποδομές και οι μηχανισμοί να υπάρχουν και να είναι έτοιμοι για μια επόμενη έκτακτη ανάγκη, όταν και όποτε αυτή προκύψει.

Η προσέγγιση του “χαλαρού πουλόβερ”

Μπορεί να ακούγεται κάπως… χαζό, αλλά στους αρχιτεκτονικούς κύκλους υπάρχει μια προσέγγιση η οποία ονομάζεται ακριβώς έτσι (“loose sweater”). Αλλά ας εξηγήσουμε: σε όλες τις μεγαλουπόλεις, τόσο η αναγκαιότητα για οικονομική ανταπόδοση, όσο και η έλλειψη χώρου, έχουν οδηγήσει στην σχεδίαση δημόσιων χώρων με μοναδικό γνώμονα την αποδοτικότητα. Οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί εστίαζαν στην πυκνότητα και στη μεγιστοποίηση της ροής. Σε έναν κόσμο, όμως, στον οποίο είναι απαραίτητη η τήρηση αποστάσεων και οι ανέπαφες συναλλαγές, οι δημόσιοι χώροι θα πρέπει να σχεδιαστούν με πιο ευέλικτο σκεπτικό, έτσι ώστε να μπορούν να αλλάζουν τρόπο χρήσης αναλόγως της περίστασης. Με άλλα λόγια, “χαλαρή” σχεδίαση!

Η σχεδίαση αυτή έχει τέσσερις βασικές αρχές: την κυκλοφορία χωρίς προβληματικά σημεία, την ισχυρή ανακύκλωση και φιλτράρισμα του αέρα, τη σχεδίαση για συναλλαγές και χρήση χωρίς επαφή, και τη βαρύτητα στην άνεση και την βολικότητα των χρηστών. Κάθε σταθμός και χώρος μετακίνησης θα πρέπει να έχει πολλαπλές εισόδους και εξόδους, διάσπαρτα εκδοτήρια και μηχανήματα, μεγάλες πλατφόρμες, καθώς και ανελκυστήρες και κυλιόμενες κλίμακες σε πολλά και απομακρυσμένα σημεία. Παράλληλα, ενθαρρύνεται η ύπαρξη ξεχωριστών διόδων για αφίξεις και αναχωρήσεις με ξεχωριστές σκάλες, ξεχωριστούς ανελκυστήρες και χωριστές τουαλέτες.

Κυκλοφορία χωρίς σημεία συμφόρησης

Ο στόχος της εξάλειψης της συμφόρησης στην κίνηση των ανθρώπων είναι κάτι που απασχολεί τους μηχανικούς αιώνες τώρα. Η λύση στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι άλλη από… περισσότερο χώρο, ή έστω πιο εστιασμένη εκμετάλλευση του υφιστάμενου χώρου. Μέχρι τώρα, η λύση για την καλύτερη εκμετάλλευση του διαθέσιμου χώρου ήταν, όπως μπορούμε να δούμε και στη χώρα μας, η τοποθέτηση κυλιόμενων κλιμάκων διαφορετικών κατευθύνσεων δίπλα-δίπλα, η χρήση σταθερών κλιμάκων σε δύο κατευθύνσεις, και η κεντρική τοποθέτηση ανελκυστήρων. Πλέον θα πρέπει αυτές να χωριστούν με διαφανή διαχωριστικά ανά κατεύθυνση, ενισχύοντας την ροή του εξαερισμού και μειώνοντας την πυκνότητα ανά κατεύθυνση. Παράλληλα, θα πρέπει να σχεδιαστούν διαφορετικές είσοδοι και έξοδοι, ώστε να διασφαλίζεται σταθερή ροή των επιβατών.

Εξαερισμός και φιλτράρισμα του αέρα

Η πανδημία έδειξε πως το πιο σημαντικό για την ασφάλεια των επιβατών είναι ο ισχυρός εξαερισμός και το φιλτράρισμα του αέρα. Οι αεραγωγοί θα πρέπει να μεγαλώσουν σε μέγεθος ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν την απαραίτητη ροή, ενώ οι χώροι θα πρέπει να διαιρεθούν σε μικρότερες ζώνες εξαερισμού, ώστε να περιοριστεί η διασπορά του πιθανώς μολυσμένου αέρα. Τοπικοί απολυμαντές αέρα και περισσότερα φίλτρα (πχ φίλτρα MERV 15) προτείνονται ως επιπλέον μέτρα.

Πρόβλεψη για ανέπαφη λειτουργία

Ήδη έχουμε εισιτήρια και συστήματα πληρωμής μέσω καρτών ή και κινητών τηλεφώνων τα οποία λειτουργούν ανέπαφα. Τώρα θα πρέπει να επεκταθεί η ανέπαφη λειτουργία και σε άλλες περιοχές, όπως οι πόρτες, οι ανελκυστήρες, και τα υδραυλικά (πχ στις τουαλέτες). Τέτοιες τεχνολογίες υπάρχουν και η εφαρμογή τους μειώνει τον αριθμό των επιφανειών που πιθανώς διασπείρουν μολύνσεις μεταξύ ανθρώπων. Για παράδειγμα, οι δημόσιες τουαλέτες μπορούν να σχεδιαστούν έτσι ώστε να μην έχουν πόρτες στις εισόδους, κάτι που θα μειώσει και την αναγκαιότητα συνεχούς απολύμανσης χειρολαβών, ενώ βοηθά και στην προσβασιμότητα σε άτομα με κινητικές δυσκολίες.

Άνεση και ευεξία για τους επιβάτες

Ένα πράγμα που μας έδειξε η πανδημία ήταν το ότι ο κάθε άνθρωπος ακολουθεί τους κανόνες όπως βολεύει τον ίδιο ή όπως ο ίδιος νομίζει. Σε κοινόχρηστους χώρους, όμως, πολλοί άνθρωποι θα νιώθουν άβολα ή και θα τους αποφεύγουν, λόγω του ότι θα αναγκάζονται να βρίσκονται στον ίδιο χώρο με άλλους, λιγότερο προσεκτικούς, ανθρώπους. Όπως λέει και το ρητό για τη γυναίκα του Καίσαρα, οι ασφαλείς δημόσιοι χώροι δεν αρκεί να είναι ασφαλείς, θα πρέπει και να φαίνονται ασφαλείς! Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αποφυγή του συνωστισμού, τον περισσότερο και πιο φυσικό φωτισμό, την πρόσβαση σε εξωτερική θέα – κάτι που είναι αποδεδειγμένο πως ενισχύει την ψυχολογία – και τοπία, τον φυσικό εξαερισμό. Ειδικά για αυτό το τελευταίο, προτείνεται ακόμη και η χρήση κινούμενων περσίδων ή άλλων ενδεικτικών για να γίνεται φανερή η ενισχυμένη ροή του εξαερισμού.

Το παλιό είναι ξανά της μόδας

Είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι οι περισσότερες από τις προτάσεις που αναφέραμε δεν είναι καινούριες! Για παράδειγμα, η ιδέα του διαχωρισμού αφίξεων και αναχωρήσεων δεν είναι κάτι καινούριο, αλλά υπάρχει εδώ και δεκαετίες, ενώ εφαρμόζεται ήδη σε όλα τα αεροδρόμια. Κι όμως, σε σιδηροδρομικούς σταθμούς ή σταθμούς λεωφορείων, δεν ισχύει. Ομοίως και η ιδέα του διαχωρισμού των ροών των επιβατών, αλλά και η ενισχυμένη ροή του εξαερισμού, ήταν πράγματα που προτάθηκαν πριν από έναν και πλέον αιώνα, αλλά η εφαρμογή τους μειώθηκε ή καταργήθηκε στην προσπάθεια της μείωσης του λειτουργικού κόστους και της αύξησης της πυκνότητας των επιβατών. Επί δεκαετίες, ο άπλετος χώρος ήταν κάτι “κακό” για τους σχεδιαστές και τους κατασκευαστές, καθώς κάθε τετραγωνικό εκατοστό άδειου χώρου ήταν κάτι του οποίου η κατασκευή έχει κοστίσει, αλλά δεν “παράγει” έσοδα! Το ζενίθ (ή ναδίρ, αναλόγως του πώς το βλέπει κανείς) αυτής της λογικής είναι το Μετρό του Τόκιο, στο οποίο μέχρι και σήμερα οι επιβάτες “συμπιέζονται” στα βαγόνια από ειδικούς υπαλλήλους–σπρώχτες, έτσι ώστε να χρησιμοποιείται και το τελευταίο κυβικό χιλιοστό χώρου!

Η πανδημία, όμως, μας έδειξε το πόσο πολύτιμος είναι αυτός ο άδειος χώρος, αλλά και αποτελεί προειδοποίηση για μια επόμενη πανδημία. Οι υποδομές μας θα πρέπει να σχεδιάζονται με την απαραίτητη ευελιξία, έτσι ώστε να μπορούν εύκολα και γρήγορα να προσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες, μεγιστοποιώντας την πυκνότητα όταν δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά και ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους, όποτε κάποιο πρόβλημα ανακύπτει, όποιο κι αν είναι αυτό.